transcript: Μπορεί να μην το συνειδητοποιείς, αλλά ο εγκέφαλός σου επεξεργάζεται τις πληροφορίες με δύο πολύ διαφορετικούς τρόπους. Για παράδειγμα, όταν βλέπεις αυτή τη φωτογραφία ξέρεις αμέσως πως η κοπέλα είναι ξανθιά, πως είναι εμφανώς θυμωμένη και πιθανότατα βρίζει. Χωρίς καμία προσπάθεια χρησιμοποίησες τη "γρήγορη σκέψη". Όμως, αν κοιτάξεις αυτό το πρόβλημα κάτι διαφορετικό συμβαίνει. Εντάξει, ξέρεις αμέσως ότι πρόκειται για πολλαπλασιασμό και ξέρεις ότι θα μπορούσες να το λύσεις, αν είχες την όρεξη, αλλά δεν το έκανες. Αν όντως προσπαθήσεις, οι μύες σου θα σφίξουν, οι κόρες των ματιών σου θα διασταλούν και η καρδιά σου θα ανεβάσει σφυγμούς. Τώρα δοκίμασες την "αργή σκέψη". Αυτά τα δύο συστήματα, η γρήγορη και η αργή σκέψη, διαμορφώνουν σε μεγάλο βαθμό την αντίληψή μας και τις αντιδράσεις μας στη ζωή. Πάρτε αυτές τις γραμμές, για παράδειγμα: φαίνεται να έχουν διαφορετικά μήκη, αλλά αν τις μετρήσεις, έχουν στην πραγματικότητα ακριβώς το ίδιο μήκος. Ακόμα και τώρα που το ξέρεις, το πρώτο σύστημα, ή γρήγορη σκέψη, δεν σταματά να βλέπει την οφθαλμαπάτη επειδή δρα αυτόματα. Κάτι παρόμοιο παρατηρείται εδώ: ποια φιγούρα είναι μεγαλύτερη; Και πάλι, όλες έχουν το ίδιο μέγεθος, αλλά η ψευδαίσθηση προοπτικής και βάθους κάνει το πρώτο σύστημα να να ερμηνεύσει την εικόνα ως τρισδιάστατη, ακόμα κι αν είναι σε μία επίπεδη δισδιάστατη επιφάνεια. Βγάζει γρήγορα συμπεράσματα με βάση τις διαθέσιμες πληροφορίες κι έτσι το συνειδητό δεύτερο σύστημα, ή αργή σκέψη, έρχεται στη συνέχεια να διορθώσει το λάθος επιλέγοντας να μην πιστέψει τη διαίσθηση ή το ένστικτό σου. Θέλεις να δεις το δεύτερο σύστημά σου σε δράση; Θα σου δείξω έναν τετραψήφιο αριθμό. Διάβασε κάθε ψηφίο δυνατά και μετά πρόσθεσε το ένα σε κάθε ψηφίο. Αν η κάρτα γράφει 3795, η σωστή απάντηση είναι 4806. Στη συνέχεια θα πάμε στην επόμενη κάρτα και θα κάνεις το ίδιο, και μετά στην επόμενη. Έτοιμος; Πάμε. Λίγοι άνθρωποι τα βγάζουν πέρα με περισσότερα από τέσσερα ψηφία, αλλά ακόμα πιο δύσκολο είναι το να προσθέσεις το τρία. Το ενδιαφέρον είναι ότι αν και οι κόρες των ματιών σου διαστέλλονται, συχνά γίνεσαι πρακτικά τυφλός όταν απασχολείς πλήρως το δεύτερο σύστημά σου. Πρόσεξες την αλλαγή χρώματος του κειμένου; Ή το ότι οι αριθμοί άλλαζαν εντελώς όταν τους έβαζα στην άκρη; Άκου αυτό το γρίφο: ένα ρόπαλο και μια μπάλα κοστίζουν ένα δολάριο και δέκα λεπτά. Το ρόπαλο κοστίζει ένα δολάριο παραπάνω από τη μπάλα. Πόσο κοστίζει η μπάλα; Πιθανότατα, η διαίσθηση του πρώτου συστήματός σου φώναζε "δέκα λεπτά", αλλά αυτή η ελκυστική απάντηση του πρώτου συστήματος ξέρουμε πως είναι λάθος. Στην πραγματικότητα, η σωστή απάντηση είναι πέντε λεπτά. Ακόμα κι αν βρήκες τη σωστή απάντηση, πιθανότατα τα "δέκα λεπτά" πέρασαν απ'το μυαλό σου. Το πρώτο σύστημα προσπαθεί να δώσει απάντηση όσο πιο γρήγορα και αβίαστα γίνεται, κάτι που είναι εξαιρετικά χρήσιμο στην καθημερινή ζωή. Αν κάθε δραστηριότητα απαιτούσε πλήρη πνευματική προσπάθεια θα ήταν εξαντλητικό. Αλλά γνωρίζοντας αυτό, καταλαβαίνουμε ότι δεν είναι όλες οι πρώτες εντυπώσεις μας σωστές. Πόσα ζώα από κάθε είδος πήρε ο Μωυσής στην κιβωτό; Πολύ λίγοι άνθρωποι εντοπίσει το σφάλμα σ'αυτή την ερώτηση, γνωστή ως "η ψευδαίσθηση του Μωυσή". Ο Μωυσής δεν πήρε κανένα ζώο, ο Νώε τα πήρε. Και πάλι ο εγκέφαλός μας επενδύει τους ελάχιστους απαιτούμενους πόρους ώστε τα πράγματα να λειτουργούν γρήγορα και ομαλά. Επειδή ο Μωυσής είναι αναμενόμενος σε ένα βιβλικό πλαίσιο, το πρώτο σύστημα ασυνείδητα ανιχνεύει μια σχέση μεταξύ του Μωυσή και της κιβωτού, και δέχεται στα γρήγορα την ερώτηση. Με παρόμοιο τρόπο το πρώτο σύστημα δημιουργεί πλαίσια αναφοράς χωρίς να το γνωρίζεις. Το να διαβάσεις τα παρακάτω μπορεί να φαίνεται αρκετά απλό: "ABC" "Η Άννα πλησίασε την τράπεζα" και "12, 13, 14" Αλλά στην πραγματικότητα το μυαλό σου διάλεξε μια απ'τις πολλές ερμηνείες, χωρίς να το πάρεις είδηση. Θα μπορούσες να διαβάσεις "A 13 C" ή "12 B 14", αλλά ο εγκέφαλός σου δημιούργησε το πλαίσιο αναφοράς ασυνείδητα. Επίσης, μάλλον φαντάστηκες μια γυναίκα που σκεφτόταν χρήματα να περπατά προς ένα κτίριο με ταμίες, αλλά αν η πρόταση που προηγούνταν ήταν "έπλεαν ήρεμα στο ποτάμι", τότε όλη η σκηνή θα άλλαζε γιατί η λέξη "bank" δεν θα ερμηνευόταν ως "τράπεζα", αλλά ως "όχθη ποταμού". Όταν δεν υπάρχει σαφές πλαίσιο, το πρώτο σύστημα φτιάχνει ένα στα γρήγορα, βασιζόμενο στην εμπειρία. Στην προκειμένη περίπτωση, μάλλον πηγαίνεις συχνότερα στην τράπεζα απ'ό,τι στο ποτάμι, έτσι το πλαίσιο επιλέγεται ανάλογα. Αυτό συνδέεται με μια έννοια που ονομάζεται "βελτιστοποίηση". Για παράδειγμα, αν έλεγα "πλένω", πώς θα συμπλήρωνες την άλλη λέξη; Οι περισσότεροι θα έλεγαν "σαπούνι", αλλά αν σου είχα πει "τρώω" μάλλον θα έλεγες "σούπα". Μ'αυτό τον τρόπο, τόσο το "τρώω" όσο και το "πλένω" επηρεάζουν τις σκέψεις σου. Όσο κι αν το δεύτερο σύστημα θέλει να πιστεύει ότι γνωρίζει πάντα τι συμβαίνει, η αλήθεια είναι ότι αυτή η διαδικασία έχει αποδειχθεί ότι επηρεάζει και τροποποιεί τη συμπεριφορά μας. Οφείλεται στο πρώτο σύστημα κι έτσι συμβαίνει ασυνείδητα. Αν θέλεις να μάθεις περισσότερα σχετικά με τα συστήματα σκέψης στο μυαλό σου δες το βιβλίο "Thinking Fast and Slow" του Daniel Kahneman που τα εξηγεί με μεγάλη λεπτομέρεια. Θα βάλω ένα λινκ στην περιγραφή. Σε καίει μια ερώτηση και θέλεις απάντηση; Ρώτα με στα σχόλια, ή στο facebook και το twitter. Και γίνε συνδρομητής για περισσότερα επιστημονικά βίντεο κάθε βδομάδα.
About
We publish the transcription of a YouTube video. This is useful for: search, language learning.